一些数学定理

· · 算法·理论

组合数学

二项式定理

(x+y)^n = \sum\limits_{i=0}^n \binom{n}{i} x^i y^{n-i} \tag{1}

范德蒙德卷积

\binom{x+y}{n} = \sum\limits_{i=0}^n \binom{x}{i} \binom{y}{n-i} \tag{2}

(1) 的两侧同时乘上 n!,则有

(x+y)^{\underline{n}} = \sum\limits_{i=0}^n x^{\underline{i}} y^{\underline{n-i}} \tag{4}

由于 (-x)^{\underline{n}} = (-1)^n x^{\overline{n}},因此

(x+y)^{\overline{n}} = \sum\limits_{i=0}^n x^{\overline{i}} y^{\overline{n-i}} \tag{5}

多项式定理

(1) 进行扩展,有

(x_1 + x_2 + \dots + x_m)^n = \sum\limits_{(k_1, k_2, \dots, k_3)} \frac{n!}{k_1! k_2! \dots k_m!} x_1^{k_1} x_2^{k_2} \dots x_m^{k_m} \tag{6}

网格路径

在一个网格上,每次只能向上或向右走,设 L(n,m) 表示从 (0,0) 走到 (n,m) 的路径数,则

L(n,m) = \binom{n+m}{n}

枚举在第 k 行最大走到第几列,能得到

\binom{n+m}{n} = \sum\limits_{i=0}^m L(k,i) \times L(n-k-1,m-i) = \sum\limits_{i=0}^m \binom{k+i}{k} \binom{n-k-1+m-i}{n-k-1}

\sum\limits_{i=0} \binom{i}{a} \binom{n-i}{b} = \binom{n+1}{a+b+1} \tag{7}

斯特林数

x^n = \sum\limits_{i=0}^n {n \brace i} x^{\underline{i}} \tag{8} x^{\overline{n}} = \sum\limits_{i=0}^n {n \brack i} x^i \tag{9}

(8)(9) 结合,就有

x^{\underline{n}} = (-1)^n x^{\overline{n}} = (-1)^n \sum\limits_{i=0}^n {n \brack i} x^i = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^{n-i} {n \brack i} x^i \tag{10}

二项式反演

f_n = \sum\limits_{i=0}^n \binom{n}{i} g_i \Rightarrow g_n = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^{n-i} \binom{n}{i} f_i \tag{11}

类似的

f_n = \sum\limits_{i \ge n} \binom{i}{n} g_i \Rightarrow g_n = \sum\limits_{i \ge n} (-1)^{i-n} \binom{i}{n} f_i \tag{12} \textbf{Example} n^k = \sum\limits_{i=0}^k {k \brace i} \binom{n}{i} i!

k \ge n,则

n^k = \sum\limits_{i=0}^n {k \brace i} \binom{n}{i} i! \Rightarrow {k \brace n} n! = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^{n-i} \binom{n}{i} i^k

{n \brace k} = \frac{1}{k!} \sum\limits_{i=0}^k (-1)^{k-i} \binom{k}{i} i^n \tag{13}

这就是第二类斯特林数的通项公式。

容斥原理

对于统计满足一些条件的情况数,设 S 为条件集合,f_T 表示不满足 T 的情况数

ans = \sum\limits_{T \subset S} (-1)^{|S|} f_T \tag{14}

如果有 \forall |T_1| = |T_2|, f_{T_1} = f_{T_2},那么设 n = |S|, g_i = f_{T}(|T| = i),则

ans = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^i \binom{n}{i} g_i \tag{15} \textbf{Example}

\varphi(n) 的通项公式,只需要对 n 的每个质因子进行容斥,设 P = \{ p \mid n \},则

\varphi(n) = \sum\limits_{S \subset P} (-1)^{|S|} \sum\limits_{i=1}^n [\forall p \in S, p \mid i] = \sum\limits_{S \subset P} (-1)^{|S|} \frac{n}{\prod\limits_{p \in S} p} = n \sum\limits_{S \subset P} \prod\limits_{p \in S} - \frac{1}{p} = n \prod\limits_{p \in P} 1 - \frac{1}{p} \tag{16} \textbf{Example}

对不定方程 x_1 + x_2 + \dots + x_m = n 的非负整数解的个数,通过插板法可以得到答案为 \binom{n+m-1}{m-1}。而所有满足 \forall 1 \le i \le m, 0 \le x_i < a_i,则只需要枚举不满足条件的集合,就有

|\{ (x_1, x_2, \dots, x_m) \mid \sum\limits_{i=1}^m x_i = n, \forall 1 \le i \le m, x_i \in [0,a_i) \cap \mathbb{Z} \}| = \sum\limits_{S \subset \{ 1,2,\dots, m \}} (-1)^{|S|} \binom{n - \sum\limits_{i \in S} a_i + m - 1}{m-1} \tag{17}

\forall 1 \le i \le m, a_i = k,则

|\{ (x_1, x_2, \dots, x_m) \mid \sum\limits_{i=1}^m x_i = n, \forall 1 \le i \le m, x_i \in [0,a_i) \cap \mathbb{Z} \}| = \sum\limits_{i=0}^m (-1)^i \binom{m}{i} \binom{n-ik+m-1}{m-1} \tag{18}

k=1,则有 \forall 1 \le i \le m, x_i = 0,就能得到

\sum\limits_{i=0}^m (-1)^i \binom{m}{i} \binom{n+m-i-1}{m-1} = [n = 0] \tag{19}

类似的,考虑一个问题:给定 n 个数,从中选 k 个数,其中 m 个数必须选,则枚举有多少个数没选,就有

\sum\limits_{i=0}^m (-1)^i \binom{m}{i} \binom{n-i}{k} = \binom{n-m}{k-m} \tag{20} \textbf{Example}

考虑一个有 2n 个座位的圆桌,其中有 n 对夫妻入座,问有多少种入座方式使得每一对夫妻都不相邻,则枚举有多少对夫妻相邻,就有

ans = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^i \binom{n}{i} \binom{2n-i}{i} i! 2^i (2n-2i)! = \sum\limits_{i=0}^n (-2)^i \binom{n}{i} (2n-i)! \tag{21}

子集反演

(11) 进行推广,能得到

f_S = \sum\limits_{S \subset T} g_T \Rightarrow g_S = \sum\limits_{S \subset T} (-1)^{|T| - |S|} f_T \tag{22}

类似的,有

f_S = \sum\limits_{T \subset S} g_T \Rightarrow g_S = \sum\limits_{T \subset S} (-1)^{|S| - |T|} f_T \tag{23}

\text{LGV} 引理

对于一张图 G=(V,E),设起点集合 A 和终点集合 B,其中 |A| = |B| = n,设 \operatorname{Path}(u,v) 为从 uv 的路径集合,则有

\sum\limits_{P \in S_n} (\operatorname{sign} P) \sum\limits_{\forall 1 \le i \le n, p_i \in \operatorname{Path}(A_i,B_{P_i})} [\forall 1 \le i,j \le n, i \ne j, p_i \cap p_j = \emptyset] = \sum\limits_{P \in S_n} (\operatorname{sign} P) \prod\limits_{i=1}^n |\operatorname{Path}(A_i,B_{P_i})| \tag{24}

\text{Burnside} 引理

令群 G 作用于 X,而 M 为所有等价类,设 X_gX 中所有在 g 的作用下不变的元素,则有

|M| = \frac{1}{|G|} \sum\limits_{g \in G} |X_g| \tag{25} \textbf{Example}

有一个有 p 个珠子的项链,其中 p 为质数,现在将每个珠子都染上 n 种颜色,那么所有本质不同的染色方案数为

\frac{1}{p} \sum\limits_{i=1}^p n^{\gcd(i,p)} = \frac{(p-1)n + n^p}{p}

显然方案数是一个整数,因此

(p-1)n + n^p \equiv 0 \pmod{p}

n^p \equiv n \pmod{p} \tag{26}

也就是费马小定理。

\text{Polya} 定理

令群 G 作用于 S,设 M(N,S) 为所有用 N 中的颜色给 S 中的每个元素染色的方案中所有等价类,设 c(g)Sg 的作用下的轮换个数,设 n = |N|,则有

|M(N,S)| = \frac{1}{|G|} \sum\limits_{g \in G} n^{c(g)} \textbf{Example}

S = \{ 0, 1, \dots, m-1 \}, g^k : i \to i+k \bmod m,则

|M(N,S)| = \frac{1}{m} \sum\limits_{i=0}^{m-1} |N|^{\gcd(m,i)} = \frac{1}{m} \sum\limits_{d \mid m} \varphi(\frac{m}{d}) n^d \tag{27} \textbf{Example}

给定一个正方体,问有多少种染色方案。考虑分类讨论所有翻转方法和方案数以及其对应的轮换个数。

因此方案数为

n^6 + 6 n^3 + 3 n^4 + 6 n^3 + 8 n^2 = n^6 + 3 n^4 + 12 n^3 + 8 n^2

生成函数

一般性生成函数 (\text{OGF})

对于数列 \{ f_n \},定义其 \text{OGF}F(x) = \sum\limits_{i \ge 0} f_i x^i,并对 n \notin \mathbb{N},定义 f_n = 0

对于两个生成函数 FG,有

F+G = \sum\limits_{n \ge 0} (f_n + g_n) x^n FG = \sum\limits_{n \ge 0} \left( \sum\limits_{i=0}^n f_i g_{n-i}\right) x^n

乘法逆

定义 F 的乘法逆(简称逆) F^{-1} 为唯一的函数使得 F F^{-1} = 1,那么有 F 存在逆当且仅当 f_0 \ne 0,证明如下:

f_0 = 0,则对任意 G,有 (fg)_0 = 0,因此 F^{-1} 不存在。

否则,考虑函数 G,令 g_0 = f_0^{-1},那么对于 n \ge 1,有

\sum\limits_{i=0}^n f_i g_{n-i}

g_n = f_0^{-1} \sum\limits_{i=1}^n f_i g_{n-i}

因此可以递推出 G

\textbf{Example}

因为 (1-x) \sum\limits_{n \ge 0} x^n = 1,因此有 \sum\limits_{n \ge 0} x^n = \frac{1}{1-x},因此有

\frac{F(x)}{1-x} = \sum\limits_{n \ge 0} \left( \sum\limits_{k=0}^n f_k \right) x^n

F(x) = \frac{1}{1-x},则有

\frac{1}{(1-x)^2} = \sum\limits_{n \ge 0} (n+1) x^n

注意到

x^m F(x) = \sum\limits_{n \ge 0} f_n x^{n+m} = \sum\limits_{n \ge 0} f_{n-m} x^n

因此将 F 乘上 x^m 就相当于将 f 左移 m 位。

例如

\frac{x}{(1-x)^2} = \sum\limits_{n \ge 0} n x^n

复合

对于两个函数 FG,定义 F \circ G = F(G(x)),其中

F(G(x)) = \sum\limits_{n \ge 0} f_n G^n(x) 若 $F(G(x)) = x$,则成 $G$ 为 $F$ 的复合逆,定义 $G = F^{<-1>}$,显然若复合逆存在,则复合逆唯一且可逆。若 $f_0 = 0$,$F^{<-1>}$ 存在当且仅当 $f_1 \ne 0$。 复合具有一下性质: $$ C = F + G \Rightarrow C(A(x)) = F(A(x)) + G(A(x)) $$ $$ C = FG \Rightarrow C(A(x)) = F(A(x)) \cdot B(A(x)) $$ $$ \exists F^{<-1>}, F(A(x)) = F(B(x)) \Rightarrow A(x) = B(x) $$ $$ \exists F^{<-1>} \Rightarrow F(G(x))^{-1} = F^{-1}(G(x)) $$ --- $\textbf{Example}

根据二项式定理,(1+x)^n = \sum\limits_{k=0}^m \binom{n}{k} x^k,又 (1+x)^a (1+x)^b = (1+x)^{a+b},因此

\binom{a+b}{n} = \sum\limits_{k=0}^n \binom{a}{k} \binom{b}{n-k}

求导

定义 F 的导函数 F' = \sum\limits_{n \ge 1} n f_n x^{n-1} = \sum\limits_{n \ge 0} (n+1) f_{n+1} x^n,则有

(F+G)' = F' + G' (FG)' = F'G + FG' (F^{-1})' = - \frac{F'}{F^2} F(G(x))' = F'(G(x)) \cdot G'(x)

进一步的

x F' = \sum\limits_{n \ge 0} n f_n x^n (xF)' = \sum\limits_{n \ge 1} n a_{n-1} x^{n-1} (e^x)' = e^x, \ln'(1+x) = \sum\limits_{n \ge 1} (-1)^{n-1} x^[n-1] = \frac{1}{1+x} \ln' F = \frac{F'}{F} \int F = \sum\limits_{n \ge 1} \frac{f_{n-1}}{n} x^n + C \textbf{Example}

f_n = \binom{2n}{n},则 f_n = \frac{2n(2n-1)}{n^2} f_{n-1},因此 n f_n = 4n f_{n-1} - 2 f_{n-1},考虑 x^{n-1} 的系数,有

F' = 4(xF)' - 2F F' = 4F + 4xF' - 2F = 4xF' + 2F

因此

\ln' F = \frac{F'}{F} = \frac{2}{1-4x} = - \frac{1}{2} \ln'(1-4x) F = \frac{1}{\sqrt{1-4x}}

或者,注意到

(-1)^n = \binom{-1}{n} = \sum\limits_{k=0}^n \binom{- \frac{1}{2}}{k} \binom{- \frac{1}{2}}{n-k} = \left( - \frac{1}{4} \right)^n \sum\limits_{k=0}^n \binom{2k}{k} \binom{2(n-k)}{n-k}

\sum\limits_{k=0}^n \binom{2k}{k} \binom{2(n-k)}{n-k} = 4^n

也就是 F^2 = \frac{1}{1-4x},即 F = \frac{1}{\sqrt{1-4x}}

指数型生成函数 (\text{EGF})

对于数列 \{ f_n \},定义其 \text{EGF}F(x) = \sum\limits_{i \ge 0} f_i \frac{x^i}{i!},并对 n \notin \mathbb{N},定义 f_n = 0

\textbf{Example}

G = F e^x,则有

g_n = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} f_k

同时 F = G e^{-x},即

f_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} g_k

则就是二项式反演

g_n = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} f_k \Leftrightarrow f_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} f_k \textbf{Example}

对错排的 \text{EGF} D,注意到对于 n 的每个排列 P,枚举 \sum\limits_{i=1}^n [P_i = i],就有

\sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} d_{n-k} = n! D e^x = \sum\limits_{n \ge 0} \frac{n!}{n!} x^n = \sum\limits_{n \ge 0} x^n = \frac{1}{1-x} D = \frac{e^{-x}}{1-x}

d_n = n! \sum\limits_{k=0}^n \frac{(-1)^k}{k!}

矩阵和反演

给定两个 n \times n 的下三角矩阵 AB,以及 n 维多项式向量 PQ,其中满足

P = AQ, Q = BP

p_n(x) = \sum\limits_{k=0}^n a_{n,k} q_k(x), q_n(x) = \sum\limits_{k=0}^n b_{n,k} p_k(x)

例如

x^n = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} (x-1)^k, (x-1)^n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} x^k \tag{1}

x^n = \sum\limits_{k=0}^n {n \brace k} x^{\underline{k}}, x^{\underline{n}} = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} {n \brack k} x^k \tag{2}

PQ 都是向量空间 \mathbb{C}[x] 的基,那么就有 AB = I

那么令 fg 是两个数列,则有

f = Ag \Leftrightarrow g = Bf

\forall n \in \mathbb{N}, f_n = \sum\limits_{k=0}^n a_{n,k} g_k \Leftrightarrow \forall n \in \mathbb{N}, g_n = \sum\limits_{k=0}^n b_{n,k} f_k

二项式反演

根据 (1),能得到二项式反演

f_n = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} g_k \Leftrightarrow g_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} f_k

或者可以表示成

f_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^k \binom{n}{k} g_k \Leftrightarrow g_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^k \binom{n}{k} f_k \textbf{Example}

由于

k^n = \sum\limits_{i=0}^k {n \brace i} \binom{k}{i} i!

k! {n \brace k} = \sum\limits_{i=0}^n (-1)^{k-i} \binom{k}{i} i^n {n \brace k} = \frac{1}{k!} \sum\limits_{i=0}^n (-1)^{k-i} \binom{k}{i} i^n \textbf{Example}

f(x) = \sum\limits_{k \ge 0} a_k x^{\underline{k}} = \sum\limits_{k \ge 0} \binom{x}{k} k! a_k

f(n) = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{k} k! a_k n! a_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} f(k)

\deg f < n 时,有

\sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} \binom{n}{k} f(k) = 0

例如

\sum\limits_{k=0}^n (-1)^k \binom{n}{k} \binom{n+k}{k} = \sum\limits_{k=0}^n \binom{n}{n-k} \binom{-n-1}{k} = \binom{-1}{n} = (-1)^n

或者令

f(x) = \binom{x+n}{n} = \sum\limits_{k=0}^n \binom{x}{k} \binom{n}{k} = \frac{x^{\underline{n}}}{n!} + \cdots

那么有 a_n = \frac{1}{n!},因此

\sum\limits_{k=0}^n (-1)^k \binom{n}{k} f(k) = (-1)^n n! a_n = (-1)^n

斯特林反演

根据 (2),有

f_n = \sum\limits_{k=0}^n {n \brace k} g_k \Leftrightarrow g_n = \sum\limits_{k=0}^n (-1)^{n-k} {n \brack k} f_k

并且有

\sum\limits_{k \ge 0} (-1)^{k-m} {n \brace k} {k \brack m} = [n = m]

概率生成函数 (\text{PGF})

给定随机变量 X:\Omega \to \mathbb{N},设 p_n = \operatorname{Prob}(X = n),那么 X\text{PGF}

P_X = \sum\limits_{n \ge 0} p_n x^n

这个函数的所有系数都非负,且 P_X(1)=1

定义 X 的期望值为

\mathbb{E} X = \sum\limits_{n \ge 0} n p_n = P'_X(1)

定义 X 的方差为

\operatorname{Var} X = \mathbb{E} X^2 - \mathbb{E}^2 X

注意到

P''_X = \sum\limits_{n \ge 2} n(n-1) p_n x^{n-2} = \sum\limits_{n \ge 2} n^2 p_n x^{n-2} - \sum\limits_{n \ge 2} n p_n x^{n-2} = \mathbb{E} X^2 - \mathbb{E} X

因此

\operatorname{Var} X = P''_X(1) + P'_X(1) - P'^2_X(1) \textbf{Example}

\Omega = S(n), X_n(\pi) = \operatorname{inv}(\pi),设 I_{n,k} = \sum\limits_{P \in S(n)} [\operatorname{inv} P = k],则有

P_{X_n} = \sum\limits_{k \ge 0} \frac{I_{n,k}}{n!} x^k

又因为

I_{n,k} = \sum\limits_{i=0}^{n-1} I_{n-1,k-i}

因此

P_{X_n} = \frac{1 - x^n}{(1-x)n} P_{X_{n-1}}

又有 P_{X_1} = 1,因此

P_{X_n} = \prod\limits_{i=1}^n \frac{1 + x + x^2 + \cdots + x^{i-1}}{i} P'_{X_n} = \sum\limits_{i=1}^n \left( \prod\limits_{1 \le j \le n, j \ne i} \frac{1 + x + \cdots x^{j-1}}{j} \right) \frac{1 + 2x + 3x^2 + \cdots + (i-1) x^{i-2}}{i} \mathbb{E} X_n = P'_{X_n}(1) = \sum\limits_{i=1}^n \frac{i-1}{2} = \frac{n(n-1)}{4} \operatorname{Var} X_n = \frac{n(n-1)(2n+5)}{72}

随机游走

给定一个数轴,一个点一开始在 0,每次会等概率的选择向左或右有一步,对于一个 m \in \mathbb{N_+},问到达 m-m 的概率,以及期望多少步才能到。

g_{m,n} 表示有多少个路线使得在第 n 步第一次到达 m-m,那么有

P_X = G_m(\frac{x}{2}) \mathbb{E} X = \frac{1}{2} G'_m (\frac{1}{2})

定义正游走表示走过的所有坐标都非负,令 e_{m,n} 表示在第 n 步时第一次到达 0,且从未到过 m 的正游走数,\dot e_{m,n} 则不需要保证是第一次到达 0。有 e_{m,0} = 0, \dot e_{m,0} = 1,而

\dot e_{m,n} = \sum\limits_{k=1}^n e_{m,k} \dot e_{m,n-k} \dot E_m = E_m \dot E_m + 1 \dot E_m = \frac{1}{1 - E_m}

同时,去掉第一步和第 n 步,就有

e_{m,n} = \dot e_{m-1,n-2} E_m = x^2 \dot E_{m-1} = \frac{x^2}{1 - E_{m-1}}

E_1 = 0,那么设 A_m = E_m(\frac{1}{2}),就有

A_m = \frac{1}{4(1 - A_{m-1})} A_m = \frac{m-1}{2m}

并设 B_m = E'_m(\frac{1}{2}),有

B_m = \frac{2(m^2-1)}{3m}

现在设 f_{m,n} 表示在第 n 步第一次到 m 的正游走数,枚举最后一次到达 0 的时间,有

f_{m,n} = \sum\limits_{k=1}^n e_{m,k} f_{m,n-k} + f_{m-1,n-1} F_m = E_m F_m + x F_{m-1}

其中

F_1 = x

U_m = F_m(\frac{1}{2}), V_m = F'_m(\frac{1}{2}),能得到

U_m = \frac{1}{m+1}, V_m = \frac{2m(m+2)}{3(m+1)}

最后考虑计算 G,枚举最后一次回到 0 的时间,就有

g_{m,n} = 2 \left( \sum\limits_{k=1}^n e_{m,k} g_{m,n-k} + f_{m-1,n-1} \right) G_m = 2(E_m G_m + x F_{m-1})

因此

G_m = \frac{2x F_{m-1}}{1 - 2 E_m} P_X(1) = G_m(\frac{1}{2}) = \frac{U_{m-1}}{1 - 2 A_m} = \frac{1}{m \left( 1 - \frac{m-1}{m} \right)} = 1 \mathbb{E} X = \frac{1}{2} G'_m(\frac{1}{2}) = \frac{(U_{m-1} + \frac{1}{2} V_{m-1})(1 - 2 A_m) + U_{m-1} B_m}{(1 - 2 A_m)^2} = m^2

斐波那契游走

现在考虑一个新的随机游走,从 1 开始,每次会等概率选择向左走 1 步或向右走两步,问到 0 的概率。

f_{m,n} 表示从 m 开始,走 n 步第一次到 0 的游走数,那么从 m+1 开始,显然要先到 m,枚举第一次到 m 的时间,有

f_{m+1,n} = \sum\limits_{k=0}^n f_{1,k} f_{m,n-k} F_{m+1} = F \cdot F_m

因此

F_m = F^m

考虑第一次是向左还是向右,就有

F = x + x F^3

而答案为 p = F(\frac{1}{2}),所以

p = \frac{1}{2} + \frac{1}{2} p^3 p^3 - 2p + 1 = (p-1)(p^2+p-1) = 0

因此 p=1p = \frac{\sqrt{5} - 1}{2}p = \frac{- \sqrt{5} - 1}{2}。显然 p \ge 0,因此 p \ne \frac{- \sqrt{5} - 1}{2},又有 F 在区间 [0, \frac{1}{2}] 单调递增(因为 x < \frac{1}{2} 相当于有概率原地暴毙),因此 F'(\frac{1}{2}) \ge 0,而

F' = 1 + F^3 + 3x F^2 F' F' = \frac{1 + F^3}{1 - 3x F^2}

如果 F(\frac{1}{2})=1,有

F'(\frac{1}{2}) = \frac{2}{1 - \frac{3}{2}} = -4 < 0

因此 p = \frac{\sqrt{5} - 1}{2},而 p_m = \left( \frac{\sqrt{5} - 1}{2} \right)^m

数论函数

对一个定义域为 \mathbb{N_+},值域为 \mathbb{C} 的函数,我们称其为数论函数。

若无特殊定义,默认所有变量都为正整数,p 为质数,kn 的不同质因数的个数,p_ini 大的质因数,n = \prod\limits_{i=1}^k p_i^{c_i}

莫比乌斯函数

定义莫比乌斯函数 \mu(n) 满足:\mu(1) = 1,对 n>1 ,若 \forall 1 \le i \le k, a_i = 1,则 \mu(n) = (-1)^k,否则 \mu(n) = 0。也就是说 \mu(n) = 0 当且仅当 n 有一个 >1 的平方因子。

\text{Theorem.1}

\sum\limits_{d \mid n} \mu(d) = [n=1]

\textbf{Proof:}

n > 1,显然 \mu(d) \ne 0 当且仅当 d 可以表示成 \prod\limits_{i=1}^{k'} p_{a_i},其中 \forall 1 \le i < k', a_i < a_{i+1},因此

\sum\limits_{d \mid n} \mu(d) = 1 + \mu(p_1) + \mu(p_2) + \cdots + \mu(p_1 p_2) + \cdots + \mu(p_1 p_2 \cdots p_k) = \sum\limits_{i=0}^k \binom{k}{i} (-1)^i = 0

欧拉函数

定义欧拉函数 \varphi(n) 为有多少个不超过 n 的正整数和 n 互质,即

\varphi(n) = \sum\limits_{k=1}^n [\gcd(k,n) = 1]

\text{Theorem.2}

\sum\limits_{d \mid n} \varphi(d) = n

\textbf{Proof:}

A(d) = \{ k \mid \gcd(k,n) = d, 1 \le k \le n \}

显然对 n 的所有因数 dA(d) 恰好遍历了所有不超过 n 的正整数,因此

\sum\limits_{d \mid n} |A(d)| = n \sum\limits_{d \mid n} \varphi(\frac{n}{d}) = n \sum\limits_{d \mid n} \varphi(d) = n

\text{Theorem.3}

\varphi(n) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \frac{n}{d}

\textbf{Proof:}

\varphi(n) = \sum\limits_{k=1}^n [\gcd(n,k) = 1] = \sum\limits_{k=1}^n \sum\limits_{d \mid \gcd(n,k)} \mu(d) = \sum\limits_{k=1}^n \sum\limits_{d \mid n, d \mid k} \mu(d) = \sum\limits_{d \mid n} \sum\limits_{k=1}^{n/d} \mu(d) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \frac{n}{d}

\text{Theorem.4}

\varphi(n) = n \prod\limits_{p \mid n} (1 - \frac{1}{p})

\textbf{Proof:}

\prod\limits_{p \mid n} (1 - \frac{1}{p}) = 1 - \frac{1}{p_1} - \frac{1}{p_2} - \cdots + \frac{1}{p_1 p_2} + \cdots + \frac{(-1)^k}{p_1 p_2 \cdots p_k} = \sum\limits_{d \mid n} \frac{\mu(d)}{d} = \frac{1}{n} \varphi(n)

\text{Theorem.5}

\varphi(p^c) = p^c - p^{c-1} \tag{1}

\textbf{Proof:}

根据定义或公式即可证明。

\varphi(nm) = \varphi(n) \varphi(m) \frac{\gcd(n,m)}{\varphi(\gcd(n,m))} \tag{2}

\textbf{Proof:}

\frac{\varphi(nm)}{nm} = \prod\limits_{p \mid nm} (1 - \frac{1}{p}) = \frac{\prod\limits_{p \mid n} \left( 1 - \frac{1}{p} \right) \prod\limits_{p \mid m} \left( 1 - \frac{1}{p} \right)}{\prod\limits_{p \mid \gcd(n,m)} \left( 1 - \frac{1}{p} \right)} = \frac{\frac{\varphi(n)}{n} \frac{\varphi(m)}{m}}{\frac{\varphi(d)}{d}}

\varphi(nm) = \frac{\varphi(n) \varphi(m) \gcd(n,m)}{\varphi(\gcd(n,m))}

\gcd(n,m) = 1,则

\varphi(nm) = \varphi(n) \varphi(m) \tag{3}

\textbf{Proof:}

根据 (2) 即可证明。

n \mid m \Rightarrow \varphi(n) \mid \varphi(m) \tag{4}

\textbf{Proof:}

显然当 n=1 时结论成立,否则对 m 归纳,设 k = \frac{m}{n},则

\varphi(m) = \varphi(nk) = \varphi(n) \varphi(k) \frac{\gcd(n,m)}{\varphi(\gcd(n,k))} = \gcd(n,k) \varphi(n) \frac{\varphi(k)}{\varphi(\gcd(n,k))}

因为 k<m,因此 \varphi(\gcd(n,k)) \mid \varphi(k),所以 \varphi(n) \mid \varphi(m)

n \ge 3,则 2 \mid \varphi(n),且若 nk 个奇质因数,则

2^k \mid \varphi(n) \tag{5}

\textbf{Proof:}

\varphi(n) = n \prod\limits_{p \mid n} \frac{p-1}{p} = \frac{n}{\prod\limits_{p \mid n} p} \prod\limits_{p \mid n} (p-1)

n \ge 3 时,若 4 \mid n,则 2 \mid \frac{n}{\prod\limits_{p \mid n} p},否则 n 有一个奇的质因数,因此 2 \mid \prod\limits_{p \mid n} (p-1),进一步的,2^k \mid \prod\limits_{p \mid n} (p-1),即 2^k \mid \varphi(n)

迪利克雷卷积

定义两个数论函数 fg 的迪利克雷卷积为

(f*g)(n) = \sum\limits_{d \mid n} f(d) g(\frac{n}{d})

例如 \text{Theorem.1} 可以表示为

\varepsilon = \mu * I $$ \varphi = \mu * \text{id} $$ --- ### $\text{Theorem.6} f*g = g*f \tag{1}

\textbf{Proof:}

(f*g)(n) = \sum\limits_{d \mid n} f(d) g(\frac{n}{d}) = (g*f)(n) f*(g*h) = (f*g)*h \tag{2}

\textbf{Proof:}

f*(g*h) = \sum\limits_{abc=n} f(a) g(b) h(c) = (f*g)*h

\text{Theorem.7}

f * \varepsilon = \varepsilon * f = f

\textbf{Proof:}

(f * \varepsilon)(n) = \sum\limits_{d \mid n} f(d) \varepsilon(\frac{n}{d}) = \sum\limits_{d \mid n} f(d) [n=d] = f(n)

反之同理。

\text{Theorem.8}

f(1) \ne 0,存在 f^{-1} 使得

f * f^{-1} = f^{-1} * f = \varepsilon

\textbf{Proof:}

由于 (f * f^{-1})(1) = \varepsilon(1),因此 f(1) f^{-1}(1) = 1,而对 n>1,有

\sum\limits_{d \mid n} f(\frac{n}{d}) f^{-1}(d) = 0 f(1) f^{-1}(n) + \sum\limits_{d \mid n, d < n} f(\frac{n}{d}) f^{-1}(d) = 0

f^{-1}(n) = - f(1)^{-1} \sum\limits_{d \mid n, d < n} f(\frac{n}{d}) f^{-1}(d)

同时有

(f*g)^{-1} = f^{-1} * g^{-1}

证明不难。

\text{Theorem.9}

有莫比乌斯反演

f(n) = \sum\limits_{d \mid n} g(d) \Rightarrow g(n) = \sum\limits_{d \mid n} f(d) \mu(\frac{n}{d})

\textbf{Proof:}

f = g * I \Rightarrow f * \mu = (g * I) * \mu = g * (I * \mu) = g * \varepsilon = g

同时可以借此由 \text{Theorem.2} 推导出 \text{Theorem.3}

n = \sum\limits_{d \mid n} \varphi(d) \Rightarrow \varphi(n) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \frac{n}{d}

曼戈尔特函数

定义曼戈尔特函数 \Lambda(n) 满足:若 k=1,则 \Lambda(n) = c_1,否则 \Lambda(n) = 0

\text{Theorem.10}

\log n = \sum\limits_{d \mid n} \Lambda(d)

\textbf{Proof:}

\sum\limits_{d \mid n} \Lambda(d) = \sum\limits_{i=1}^k \sum\limits_{j=1}^{c_i} \Lambda(p^j_i) = \sum\limits_{i=1}^k \sum\limits_{j=1}^{c_i} \log p_i = \sum\limits_{k=1}^k c_i \log p_i = \log n

\text{Theorem.11}

\Lambda(n) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \log \frac{n}{d} = - \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \log(d)

\textbf{Proof:}

\text{Theorem.10} 莫比乌斯反演,有

\Lambda(n) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \log \frac{n}{d} = \log n \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) - \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \log d = \varepsilon(n) \log n - \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) \log d

显然 \varepsilon(n)\log n 不同时非 0,因此可以证明。

积性函数

f 为积性函数当且仅当

\forall \gcd(n,m) = 1, f(nm) = f(n) f(m)

称积性函数 f 为完全积性函数当且仅当

\forall n,m, f(nm) = f(n) f(m)

例如 \text{id}_a\varepsilon 就是完全积性函数,而 \mu\varphi 则是积性函数。

对积性函数 fg,有 f g\frac{f}{g} 都是积性函数。

\text{Theorem.12}

**$\textbf{Proof:}$** 因为 $\gcd(1,n) = 1$,因此 $f(n) = f(1) f(n)$,而 $f$ 不全为 $0$,因此 $f(1) = 1$。 --- ### $\text{Theorem.13}

f(1) = 1,则

$$ f(n) = \prod\limits_{i=1}^k f(p_i^{c_i}) $$ 积性函数 $f$ 是完全积性函数当且仅当 $$ f(p^c) = f(p)^c $$ --- ### $\text{Theorem.14}

对积性函数 fg,有 f*g 也是积性函数。

\textbf{Proof:}

h=f*g,则

h(nm) = \sum\limits_{c \mid nm} f(c) g(\frac{nm}{c})

显然对每个 c 都能将其分解称 ab 使得

a \mid n, b \mid m, \gcd(a,b) = 1, \gcd(\frac{n}{a}, \frac{m}{b}) = 1

因此

h(nm) = \sum\limits_{a \mid n, b \mid m} f(ab) g(\frac{nm}{ab}) = \sum\limits_{a \mid n, b \mid m} f(a) f(b) g(\frac{n}{a}) g(\frac{m}{b}) = \left( \sum\limits_{a \mid n} f(a) g(\frac{n}{a}) \right) \left( \sum\limits_{b \mid m} f(b) g(\frac{m}{b}) \right) = h(n) h(m)

\text{Theorem.15}

gf*g 都是积性函数,则 f 也是。

\textbf{Proof:}

假设 f 不为积性函数,那么

\exists \gcd(n,m) = 1

n=m=1,则 f(1) \ne f(1) f(1),因此 f(1) \ne 1,因此 h(1) = f(1) g(1) \ne 1

否则有

\forall \gcd(a,b) = 1, ab < nm, f(ab) = f(a) f(b)

那么

h(nm) = \sum\limits_{a \mid n, b \mid m, ab < nm} f(ab) g(\frac{nm}{ab}) + f(nm) g(1) = \sum\limits_{a \mid n, b \mid m, ab < nm} f(a) f(b) g(\frac{n}{a}) g(\frac{m}{b}) + f(nm) = \left( \sum\limits_{a \mid n} f(a) g(\frac{n}{a}) \right) \left( \sum\limits_{b \mid m} f(b) g(\frac{m}{b}) \right) - f(n) f(m) + f(nm) = h(n) h(m) - f(n) f(m) + f(nm)

又因为 f(nm) \ne f(n) f(m),因此 h(nm) \ne h(n) h(m),因此 h 不是积性函数,与原命题相悖。

\text{Theorem.16}

f 是积性函数,那么 f^{-1} 也是。

\textbf{Proof:}

由于 g * g^{-1} = \varepsilon 为积性函数,那么根据 \text{Theorem.15} 即可证明。

\text{Theorem.17}

f 是积性函数,那么 f 是完全积性函数当且仅当

f^{-1} = \mu f

\textbf{Proof:}

g = f \mu,若 f 为完全积性函数,那么有

(f*g)(n) = \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) f(d) f(\frac{n}{d}) = f(n) \sum\limits_{d \mid n} = (f \varepsilon)(n) = \varepsilon(n)

相反的,假设 f^{-1} = \mu f,那么有

\forall n > 1, \sum\limits_{d \mid n} \mu(d) f(d) f(\frac{n}{d}) = 0

n = p^c,则有

\mu(1) f(1) f(p)^c + \mu(p) f(p) f(p^{c-1}) = 0 f(p^c) = f(p) f(p^{c-1}) f(p^c) = f(p)^c

因此 f 为完全积性函数。

\textbf{Example}

因为 \varphi = \mu * \text{id},而 \text{id} 是完全积性函数,因此

\varphi^{-1} = \mu^{-1} * id^{-1} = \mu^{-1} * \mu id = I * \mu \text{id}

\varphi^{-1}(n) = \sum\limits_{d \mid n} d \mu(d)

\text{Theorem.18}

f 为积性函数,有

\sum\limits_{d \mid n} \mu(d) f(d) = \prod\limits_{p \mid n} (1 - f(p))

\textbf{Proof:}

g = \mu f,则

g(p^c) = \sum\limits_{d \mid p^c} \mu(d) f(d) = \mu(1) f(1) + \mu(p) f(p) = 1 - f(p)

g 是积性函数,因此

g(n) = \prod\limits_{p \mid n} g(p^c) = \prod\limits_{p \mid n} (1 - f(p))

刘维尔函数

定义刘维尔函数 \lambda(n) 满足

\lambda(n) = (-1)^{\sum\limits_{i=1}^k c_i}

\text{Theorem.19}

\sum\limits_{d \mid n} \lambda(d) = [n \text{ is a square}]

同时有

\lambda^{-1} = |\mu|

\textbf{Proof:}

f = 1 * \lambda,那么

g(p^c) = \sum\limits_{d \mid p^c} \lambda(d) = \sum\limits_{i=0}^c (-1)^i = [2 \mid c]

f 是积性函数,因此

g(n) = \prod\limits_{i=1}^k g(p^c) = [\forall 1 \le i \le k, 2 \mid i] = [n \text{ is a square}]

同时 \lambda^{-1} = \mu \lambda = \mu^2 = |\mu|

因数函数

对复数 \alpha,设

\sigma_{\alpha}(n) = \sum\limits_{d \mid n} d^{\alpha}

\sigma_{\alpha}(p^c) = \sum\limits_{i=0}^c p^{i \alpha} = \frac{p^{\alpha (c+1)} - 1}{p^{\alpha} - 1}

\text{Theorem.20}

\sigma_{\alpha}^{-1}(n) = \sum\limits_{d \mid n} d^{\alpha} \mu(d) \mu(\frac{n}{d})

\textbf{Proof:}

由于 \sigma_{\alpha} = \text{id}_{\alpha} * 1\text{id}_{\alpha} 是完全积性函数,因此

\sigma_{\alpha}^{-1} = \mu \text{id}_{\alpha} * I^{-1} = \mu \text{id}_{\alpha} * \mu

广义卷积

对定义在正实数域上的函数 F 满足 \forall 0 < x < 1, F(x) = 0,和数论函数 f,定义他们的广义卷积为

(f \circ F)(x) = \sum\limits_{n \le x} f(n) F(\frac{x}{n})

\text{Theorem.21}

f \circ (g \circ F) = (f * g) \circ F

\textbf{Proof:}

(f \circ (g \circ F))(x) = \sum\limits_{n \le x} f(n) \sum\limits_{m \le \frac{x}{n}} g(m) F(\frac{x}{nm}) = \sum\limits_{nm \le x} f(n) g(m) F(\frac{x}{nm}) = \sum\limits_{n \le x} \left( \sum\limits_{k \mid n} f(k) g(\frac{n}{k}) \right) F(\frac{x}{n}) = \sum\limits_{n \le x} (f*g)(n) F(\frac{x}{n}) = ((f*g) \circ F)(x)

那么有

(\varepsilon \circ F)(x) = \sum\limits_{n \le x} [n = 1] F(\frac{x}{n}) = F(x)

\varepsilon 也是 \circ 的单位元。

\text{Theorem.22}

G = f \circ F \Leftrightarrow F = f^{-1} \circ G

\textbf{Proof:}

证明不难。

\text{Theorem.23}

f 为完全积性函数,则

G = f \circ F \Leftrightarrow F = (\mu f) \circ G

\textbf{Proof:}

f^{-1} = \mu f

未完待续(但是应该不会更新了)。

一些习题

习题(带答案),如果有错误的地方欢迎指正。